In 1986 rondt de Efteling een reeks van grote investeringen — allen onderdeel van een meerjarenplan — af die begon in 1978 met de bouw van het Spookslot, en zijn bekroning vond in de opening van de ‘parel’ aan de nieuw geregen attractieketting: Fata Morgana. Met de investeringen is in totaal het voor die tijd bijna astronomische bedrag van 80 miljoen gulden (36.3 miljoen euro) gemoeid. In minder dan acht jaar tijd verandert de Efteling van een park met een speeltuin, Sprookjesbos en zwembad in een internationaal bekend attractiepark met Europa’s grootste Spookslot, ’s werelds grootste schipschommel, Europa’s grootste en enige river rapid en multi-loop coaster én een wonderlijke reis door de wereld vol prrret en rode feestneuzen.

Met deze stroom aan investeringen weten directieleden als Ten Bruggencate en stichtingsvoorzitter Gé Rieter de oerwaarden van de Efteling veilig te stellen voor de toekomst. Men weet ook de jeugd vanaf een jaar of tien — een doelgroep die de Efteling dreigde te verliezen — weer aan zich te binden, en verhoogt de bezoekersaantallen drastisch. Dat hiervoor een kleine stap opzij gemaakt moet worden, even weg van het reeds vijfentwintig jaar belopen sprookjespad, blijkt later een met liefde vergeven breuk met de gedachte van Pieck. Intern leverde het echter de nodige spanningen op gedurende de periode. De Efteling staat er volgens de directie in die tijd beter voor dan ooit, en kijkt fier de toekomst in. Ruud de Clercq, sinds 1986 directeur, schrijft in het Efteling-nieuwsblad van augustus van dat jaar:
 

“Eigenlijk moet je voor de Efteling de clichés loslaten. Maar ze zijn gewoon waar. Het is schoon en mooi, attractief en het grootste park. Dat is een kostbaar iets dat bewaard en uitgebouwd moet worden. Dat levert een knap ritme van investeren en incasseren op. Een fijn mechaniek, waar je radertjes aan moet breien. Dat is de ene kant. De andere kant is dat de Efteling enorme potenties heeft. Een soort van slapende prinses, die wakker gekust moet worden. De Efteling heeft de potenties om de Europese Disney te worden. De Efteling kan uitgroeien tot een recreatie-industrie, waarin de kwaliteit van het park gehandhaafd blijft en zonder deze basis te verlaten. Eerst was het park introvert, en in de toekomst zal het meer extrovert worden en over de grenzen van gemeenten en provincie heen gaan.”

Fata Morgana is niet zomaar gekozen als finishing touch, het geconfijte kersje op de investeringstaart. Niet alleen is het de duurste attractie van de serie, maar het is ook de attractie die het meeste vergt van het complete team en alle binnen de Efteling aanwezige disciplines. Het is bij uitstek de jubileumattractie om het vijfendertigjarig bestaan mee te vieren op een manier die na Python en Piraña weer dicht staat bij de oorsprong van het park; een oorsprong vol sprookjes, mysterie, nostalgie, detail en verwondering bij jong en oud. Fata Morgana vormt een soort brug tussen het verre verleden van Pieck, het heden (in de jaren tachtig) van de wat wildere attracties en een toekomst waarin verhaallijn en Efteling-image (volgens planning in elk geval) weer de centrale positie innemen. Fata Morgana is een project dat jaren en jaren in ontwikkeling is. In “Kroniek van een Sprookje” lezen we:
 

“Aanvankelijk wordt in 1981 gesproken over vijf grote projecten die de ‘nieuwe Efteling’ inhoud en vorm moeten geven. Dat zijn de rapid-ride, de 1001-nachtshow, de verandering van het treintraject, Gullivers Reizen en het Carcassonne-project. De laatste twee komen nooit verder dan de ideeënbus. In de tweede helft van 1981 krijgen de rapid-ride en de 1001-nachtshow wel steeds meer voet aan de grond. De voorkeur gaat ernaar uit eerst een rapid-ride te bouwen.”

De ‘1001-nachtshow’, zoals de werktitel van de oosterse darkride luidt, is een project waarvoor binnen de Efteling dan al verschillende ontwikkelingen gaande zijn. Het idee voor een attractie met als onderwerp ‘1001-nacht’ zwerft, mede door de grote hoeveelheid illustraties die Anton Pieck maakte van de gelijknamige sprookjesbundel, al jaren door de kantoren van het park. Het technische duo Van Heumen en Smulders werkt achter de schermen vanaf 1980 aan de ontwikkeling van een ‘Efteling-versie’ van de life-size audio-animatonics van Disney, terwijl Ton van de Ven en Jan Verhoeven naar aanleiding van hun bezoek aan Amerika nadenken over een attractie als Pirates of the Caribbean. Het is uiteindelijk vooral de enorme wilskracht vanuit de technische dienst die het project ‘1001-nacht’ tot meer maakt dan één van de vele mogelijke ideeën.

De hoofdtekst gaat verder op de volgende pagina

 

Vertelden wij van het WWCW je al…  ...dat de Verboden Stad nogal vogelonvriendelijk is? De met bladgoud bedekte halve manen die de koepels sieren zijn namelijk allemaal bedekt met kleine scherpe stekeltjes. Let maar eens goed op: vooral bij de halve maan op de Oase is het goed te zien.

Wie de plattegrond van de Efteling op de randen van attracties in stukjes knipt (liefhebbers hebben er over het algemeen toch meer dan genoeg) en de stukjes vervolgens thematisch bij elkaar schuift heeft uiteindelijk een aantal homogene hoopjes en een flinke lading restsnippers die nergens bij geschoven kunnen worden over. Er is een flinke berg knipselsnippers met als algemeen thema ‘sprookjes’, en wie de snippers een beetje goed uitzoekt heeft ook een aardig heuveltje ‘zeevaart’ op z’n bureau liggen. Verrassend is wellicht de omvang van het hoopje ‘oosters’. De Efteling staat namelijk vol met oosterse bouwsels en verwijzingen. o De oude Fakir met zijn zwarte baard kreeg de tulpen evenmin onder bedwang... Sinds de opening van het Sprookjesbos in 1952 is Azië al vertegenwoordigd in het park. Dat was immers het jaar waarin de Chinese Nachtegaal het takje in het bos betrok. In 1958 kreeg deze versterking van een andere Aziaat, zij het wel uit een heel andere cultuur. In dat jaar werd er namelijk een heus Perzisch paleis opgetrokken in het bos. Sinds dat zelfde jaar vliegt een Fakir stoïcijns heen en weer tussen de twee torens. Pieck had echter — wellicht door zijn illustratiewerk voor de ‘Sprookjes van 1001-nacht’ — duidelijk nog geen genoeg van de Oriënt. Het jaar 1966 stond dan ook weer geheel in het teken van oosterse mystiek, dit keer in de vorm van wat we wel als de voorloper van de Eftelingse darkrides kunnen zien: de Indische Waterlelies. Dat de gebruikte motieven niet allemaal even cultuur-historisch verantwoord waren deerde geen bezoeker; oosterse sferen waren in, en Pieck zag dat het goed was. Het mag dan ook een wonder heten dat andere oosterse projecten uit die tijd, zoals ‘Shangri-La’ en het Chinese Spookhuis geen doorgang vonden. Ton van de Ven, die ook al betrokken was bij de bouw van de Indische Waterlelies, besloot tijdens het ontwerp van zijn eerste krachtproef, het Spookslot, om ook hier een aantal Oriëntaalse elementen toe te voegen. En dus kwam er een oosterse Geest met een even oosters meisje in de glazen bol, werden de monolitische deuren naar de hoofdshow bedekt met tekens die zo weggelopen lijken te zijn uit een boek over oosterse mystiek, en werd er een sitar gebruikt in het prachtige geluidsfragment dat het oplichten van de Oosterse Geest aankondigt. Ton had hier echter duidelijk niet genoeg aan. De mystiek en de sprookjestraditie van de landen in het oosten bleef prikkelend aanwezig op de achtergrond, en al snel togen hij en zijn team aan het werk om als een ware apotheose van oriëntalisme de oosterse wereld voor eens en altijd compleet binnen de grenzen van het park te brengen. In 1986 was het zover; de attractie waarover deze rubriek handelt werd geopend. Even leek het of hiermee het oosten, dat zowel Pieck als Ton intrigeerde, een afgerond geheel was binnen de Efteling. Maar wij weten inmiddels wel beter; al een jaar later stelde het park immers wederom een attractie van formaat uit die contreien voor: de Pagode zweeft sinds dat jaar boven het park. Een jaar of tien bleef het vervolgens stil in de hoek van sluiers, geesten-uit-flessen en vliegende tapijten; Ton concentreerde zich op een aantal attracties die meer op een westerse legende- en sprookjesleest geschoeid waren. Maar in 1998 was het wederom zover: dit keer werd niet de hele wereld van 1001-nacht weergegeven in de vorm van een attractie, maar koos de creatief directeur één verhaal van Sheherazade om als thematische basis te dienen voor wat “De vlucht van je leven” zou worden. Vogel Rok deed de gedetailleerde oosterse kunst weliswaar minder eer aan dan Fata Morgana, maar oosters is deze attractie toch zeker wel te noemen. Zekerheid omtrent Tons waardering voor het eindresultaat hebben we niet, maar wellicht is het een teken aan de wand dat binnen een jaar alweer een Aziatische toevoeging het attractieaanbod kwam versterken, dit keer wél voorzien van de voor Vogel Rok al aangekondigde geureffecten. De Chinese Nachtegaal 2.0 betrok immers in 1999 het zojuist gereedgekomen (zorgvuldig geparfumeerde) Chinese paleis in het Sprookjesbos, samen met een chronisch zieke keizer en diens loyale dienaren. Overigens waren het niet alleen Anton en Ton die de Efteling voorzagen van de nodige Oriëntaalse accenten. Zelfs Joop Geessink bleek te begrijpen dat de Efteling het slechts kort zonder oriëntaalse impulsen kon stellen, en voegde dan ook een flink Aziatisch deel aan zijn Carnaval Festival toe. Een heuse Chinese draak, fotograferende Japanners en een Wajang-achtig schimmenspel vervolmaken zijn wereld vol prrret. Of ook de nieuwe generatie Efteling-ontwerpers het immer oostwaards wijzende ontwerpstokje zal overnemen is nu nog de vraag; Ton liet de oplettende liefhebber in elk geval een hint na over wat wellicht nog komen gaat: in de ‘Kroniek van een Sprookje’ prijkt immers een mysterieuze schets van een Chinees geveltje met de tekst ‘Wang Po’. Of Michel den Dulk ooit ook deze creatie van zijn illustere voorganger zal afronden is de vraag. Maarja, zoals ze in China al millenia zeggen: de tijd zal het leren... Aan oosterse zaken heeft de Efteling immers nooit, maar dan ook nooit genoeg.

o Volop ruimte, groen en rust rond de Vonderplas in de vroege jaren tachtig...