O Vogeldecoratie in Chan Chan, hoofdstad van het Chimú-rijk.

  Chimú

De Chimú-indianen waren een zogenaamde ‘pre-Inka’-beschaving. Ze leefden vanaf ongeveer het jaar 1000 tot 1470 in Noord-Peru. Het Chimú-rijk strekte zich uiteindelijk uit tot aan de grenzen van het huidige Ecuador en de stad Lima. De belangrijkste Chimú-stad en tevens het interessantste voor voor de Piraña-fanatist, is de stad Chan-Chan, het hart van het Chimú-rijk. Vanaf deze prachtige Adobe-stad liepen wegen in alle richtingen verder het rijk in.

Vanaf 1450 werd het Chimú-rijk meer en meer onder de voet gelopen door de expanderende Inka-beschaving. Uiteindelijk verdween het compleet, en werd het ingelijfd bij de rest van het rijk. Chan-Chan verloor een groot deel van de macht aan Cuzco, de hoofdstad van de Inka’s.

De Chimú waren meesters in het maken van aardewerk en het bewerken van goud en zilver. Toen hun rijk werd opgenomen in het enorme Inka-imperium gingen deze kunsten niet verloren, maar werden stijl en vakmanschap toegevoegd aan de Inka-cultuur.
 

  Tiahuanaco

Een cultuur, genoemd naar haar belangrijkste stad, die lang voor de komst van de Inka's te vinden was in het huidige Bolivia. Veel is nog onbekend rond het ontstaan van de Tiahuanaco-cultuur, maar vast staat dat het centrum van deze beschaving rond 300-600 na Christus te vinden was aan het Titicacameer, ten westen van het moderne La Paz.

Typisch voor de stijl van Tiahuanaco was de hoekigheid en strenge geometrie van de gebruikte vormen. Daarmee zou de stijl van grote invloed zijn op het latere werk van andere pre-Inka volken zoals de Chimú. Het belangrijkste archeologische overblijfsel van Tiahuanaco is de zogenaamde 'Zonnepoort'.

De stad Tiahuanaco was al lang voor de komst van de Inka's verwoest door andere Pre-Inka volken uit de regio.

  Tolteken

Centraal Mexico werd vanaf de 9e eeuw tot 1168 bewoond door onder andere de Tolteken. De Tolteken, wiens naam gebaseerd is op het woord voor “kunstenaars” uit hun eigen taal, heersten zowel militair als cultureel in dit gebied. De hoofdstad van het Tolteken-rijk, Tula, beschikte over verschillende grote tempels en andere complexen. Onder andere de bekende Atlanten van Tula, de beeltenissen van Tolteekse krijgers die we ook in tweevoud terugvinden voor de ingang van de Piraña, zijn hier tot op de dag van vandaag te vinden. Het Tolteken-rijk werd rond het jaar 1000 verscheurd door een strijd tussen aanhangers van de god van het water, de vruchtbaarheid, sterren, maan en wind, ‘Quetzalcoatl’, en de zogenaamde Tezcatlipoca. De aanhangers van Quetzal trokken uiteindelijk weg naar de Maya-stad Chichén Itzá in de Mexicaanse staat Yucatán, waar een vermenging van de Tolteekse cultuur met die van de Maya’s plaats zou vinden.

De Tolteekse hoofdstad Tula werd in 1168 ingenomen door invallende nomaden. Met deze inval verdween de Tolteekse cultuur echter allerminst. Tot aan de Spaanse overheersing bleven allerlei cultuurelementen bewaard in de culturen van andere Pre-Colombiaanse volken uit de Amerika's. De Tolteken werden door deze latere culturen gezien als grote cultuurdragers, erfgenamen van de bewoners van Teotihuacán.

O Het Castillo van Chichén Itzá, gezien vanaf de Tempel van de Krijgers.

  Azteken

De Azteken vormden een volk van legendarische krijgers, dat rond 1200 de stad Tenochtitlán stichtte, het tegenwoordige Mexico Stad. De Azteken waren oorspronkelijk een volk van nomaden, maar toen ze zich eenmaal in de hoofdstad van hun nieuwe rijk hadden gevestigd werd dat reizen al snel vervangen door oorlogvoering met Tenochtitlán als uitvalsbasis. In de loop van de 13e eeuw onderwierpen ze verschillende stammen in de omgeving. Elementen uit de culturen die ze overheersten werden toegevoegd aan de eigen Azteken-cultuur.

In de loop van de 15e eeuw expandeerden de Azteken hun invloedsfeer flink door een reeks van krijgstochten. In 1521 echter kwam hieraan een plots en bloedig einde toen onder leiding van de Spaanse conquistador Hernán Cortés de Azteken verslagen werden. Een ironisch detail is dat aan deze overwinning grote groepen stammen meewerkten die hun kans schoon zagen wraak te nemen op de Azteken, die hen in de voorgaande eeuw hadden onderworpen.

De Azteken hadden, in tegenstelling tot veel andere pre-Colombiaanse culturen, een wat lagere achting voor nijverheid en kunst. De krijgskunst was voor hen dé nummer-één bezigheid van belang. In dat opzicht waren de Azteken wel een beetje de Romeinen van de Amerika's. Elementen uit de Azteken-religie komen voort uit de door hen onderworpen culturen. Zo vereerden de Azteken, net als de Tolteken, de gevederde slangen-god Quetzalcoatl. In lijn met de waardering voor de krijgskunst was Huitzilopochtli, de zonne- en krijgsgod, de voornaamste god. De regengod Tlatoc werd tevreden gehouden met een hoeveelheid kinderoffers per jaar.

Op artistiek vlak moesten de Azteken hun meerdere erkennen in andere volken: de Maya-beeldhouwkunst en Tolteekse monumenten waren van een hoger niveau dan de kunstzinnige uitingen van de Azteken.

  Inka

De Inka’s waren de bewoners van een enorm rijk dat zich uiteindelijk (rond 1525) uitstrekte van Ecuador tot diep in het huidige Chili. De hoofdstad van dit rijk was Cuzco in Peru, waar ook de zetel was van “El Inka”, de heerster van het rijk.

De eerste Inka-vorst was Manco Capac, die als een god-koning het rijk regeerde. Hij werd gezien als een Inkarnatie van Inti, de zonne- en tevens belangrijkste Inka-god. Onder volgende vorsten werd het Inka-rijk een kundig georganiseerde centralistische staat, die vele volkeren aan zich zou onderwerpen. Topa Yupanqui onderwierp zelfs de machtige Chimú in Noord-Peru.

In de vroege 16e eeuw zette de expansie van het Inka-imperium zich onverminderd voort. Huayna Capac, Inka-vorst van 1493-1527, vernam echter in 1425 in de stad Quito dat Francisco Pizarro met ‘vreemde soldaten’ (de Spanjaarden natuurlijk) aan de kust geland was. In 1527 overleed deze laatste ‘echte’ Inka-vorst aan een waarschijnlijk door de Spanjaarden meegebrachte infectieziekte. Een ruzie tussen zijn eigenlijke opvolger Huascar en bastaardzoon Atahualpa zou uiteindelijk uitlopen op een machtstrijd die de val van het rijk zou inluiden.

De Inka’s waren niet alleen organisatorische helden. Ook op architectonisch gebied waren het ware meesters. De beroemde vestingstad Machu Picchu is hier een geweldig voorbeeld van. Ook op het gebied van goudbewerking waren de Inka’s vrijwel ongeëvenaard (het befaamde ‘goud van El Dorado’). Gouden Tumi’s, religieuze messen met een maanvormig snijvlak, waren vaak voorzien van prachtige decoraties. Inka-decoraties zijn, in tegenstelling tot bijvoorbeeld die van de Maya, vaak geometrischer en in essentie eenvoudiger, maar daardoor niet minder kunstig. De invloed van de Chimú op de Inka-kunst is enorm geweest.

  Maya

Niet zozeer één volk als meer een groep van min of meer samenhangende volkeren bewoonden en bewonen onder de verzamelnaam “Maya” het gebied dat zich uitstrekt van het hedendaagse zuiden en het schiereiland Yucatán van Mexico, via Guatemala, Belize, El Salvador tot aan Honduras.

De geschiedenis van de Maya begint vroeg: rond het jaar 200 na Christus beginnen de Maya namelijk al aan hun ‘klassieke periode’, die zou duren tot ongeveer 900. De zogenaamde post-klassieke Maya-periode duurde vervolgens tot de komst van de Spanjaarden.

De Maya-cultuur was bijzonder hoog ontwikkeld. Zo kenden de Maya als eerste pre-Colombiaanse volk een schrift, en beschikten ze over een ruime astronomische kennis en een bijzonder complexe kalender. Hun religie was gebaseerd op de kosmos; de hemellichamen en het begrip tijd speelden hierin een grote rol. De Maya waren, vooral in de zogenaamde pre-klassieke periode tot 200 na Christus, sterk beïnvloed door de Olmeken, een vroege cultuur die op gigantische stenen hoofden na niet veel archeologische vondsten heeft nagelaten. Van de Olmeken namen ze onder andere de Jaguar-cultus over.

De Maya stichtten tientallen grote ‘steden’ die het religieuze en administratieve hart vormden van een hele regio waarin de bevolking woonde. Hierin komen hun architectuur en beeldhouwkunst tot op de dag van vandaag te bewonderen zijn. Palenque, Tikal, en Copán.

Misoogsten, religieuze twisten, opdringende Nahua-volken en onbekende oorzaken maakten in het jaar 900 een einde aan de bloei van de Maya in grote delen van Midden-Amerika. Op het Mexicaanse schiereiland Yucatán leefde de cultuur echter voort in de pre-klassieke periode. In het jaar 1000 namen de Tolteken de Maya-stad Chichén Itzá in, en zou de Tolteekse cultuur zich daar vermengen met die van de Maya.

De Maya-Tolteekse cultuur van Yucatán bevatte onder andere Tolteekse elementen zoals de zuilen in de vorm van gevederde slangen, de grote Atlanten (Tolteekse krijgers) en de bekende (offer-)beelden van Chac-Mool, de regengod.

De Maya-cultuur verdween grotendeels in de periode 1525-1541, maar het laatste echte bolwerk van de Maya in Guatemala viel pas in 1697. Het Maya-volk leeft echter tot op de dag van vandaag in de gebieden van hun kundige voorouders, en draagt nog talrijke culturele en religieuze sporen van de ooit zo florerende Meso-Amerikaanse beschaving met zich mee.