Attracties - Sprookjesbos - Tafeltje-dek-je

 
 
Tafeltje-dek-je -|- edits: Friso Geerlings © het WWCW 2005  
Drie zoons worden door hun vader de wereld ingestuurd om een vak te leren. De eerste zoon gaat in de leer bij een meubelmaker en krijgt als geschenk, wanneer zijn opleiding afgelopen is, een bijzonder tafeltje mee. Als je "Tafeltje dek je!" tegen het tafeltje zegt, dan dekt de tafel zichzelf met de heerlijkste spijzen en dranken. Op weg naar huis overnacht de jongeman in een herberg. Wanneer hij aan de gasten van de herberg het tafeltje laat zien, smeedt de waard een snood plan: 's nachts, terwijl de jongeman slaapt, steelt hij het bijzondere tafeltje en zet hij een gewoon tafeltje in de plaats. Als de jongeman thuisgekomen het tafeltje aan zijn vader wil laten zien, gebeurt er niets meer.
 
Herberg 'De Ersteling' -|- Foto: Marco van Erp © het WWCW 2005
Embleem 'Tafeltje-dek-je' -|- Tekening: Bram Elstak © het WWCW 2005
Sprookje:
Tafeltje-dek-je

Publicatietitel:
Tischlein deck dich, Ezel streck dich, Knüppel aus dem Sack

Opgetekend door:
Gebroeders Grimm

Openingsjaar:
1956, herberg vanaf 1999

Ontwerp:
Anton Pieck en Henny Knoet

Ingesproken door:
Pieter Lutz

Type sprookje:
Volledig geconditioneerd binnentafereel en beeld

 

   

 

Was het u reeds bekend dat...

...er in de vorm van de klink van de deur bij de waard een hand is te ontdekken die een knuppel vasthoudt?


...de herberg een eigen toilet heeft? Nee? Tss... en dat zijn dan WWCW-bezoekers!


...de herberg niet alleen vernoemd is naar het oorspronkelijke woord waarvan ‘De Efteling’ een verbastering is, maar dat ook de ‘S’ in Ersteling geschreven staat als een dollarteken? Waarschijnlijk omdat de waard zo’n gierigaard is.

 

 

De tweede zoon vergaat een soortgelijk lot: hij gaat in de leer van een molenaar en krijgt als afscheidsgeschenk een bijzondere ezel. Als je "Ezeltje strek je!" tegen de ezel zegt, rollen er goudstukken uit zijn achterwerk. De jongeman overnacht in dezelfde herberg als zijn broer, en wanneer hij de waard laat zien wat het ezeltje kan, verwisselt de waard 's nachts de toverezel. Thuis toont de jongeman aan zijn broer en vader zijn geschenk, maar ook hij blijkt door de waard bedrogen te zijn.

De bedrogen zoons schrijven hun jongste broer over wat hen in de herberg is overkomen. Die zoon is in de leer gegaan bij een houtsnijder en heeft als geschenk een toverknuppel gekregen, die op het bevel "Knuppel uit de zak!" elke boosdoener in de buurt afranselt. In de herberg toont hij de waard de bijzondere knuppel, zonder echter te vertellen waarvoor hij dient. Opnieuw probeert de waard de knuppel te verwisselen, maar deze keer is de jongeman hem te snel af. Zodra de waard zijn kamer binnensluipt schreeuwt hij: "Knuppel uit de zak!" De waard wordt net zolang afgeranseld tot hij de diefstal van het tafeltje en het ezeltje bekent en de jongeman de gestolen goederen teruggeeft. Vanaf dat moment kunnen de vader en zijn drie zonen nog lang en gelukkig leven.

Tafeltje... Tafeltje... Tafeltje-dek-je! -|- Foto: Bram Elstak © het WWCW 2005

De oorsprong van het sprookje
Het sprookje van "Tafeltje dek je, Ezeltje strek je" is al heel oud. Het kende een ruime verspreiding in Europa, maar versies van hetzelfde verhaal zijn ook opgetekend in India, Afrika en Noord- en Zuid-Amerika. De vroegst bekende versie staat in de Pentamerone (1634) onder de titel "L'Uerco". Het sprookje werd door de gebroeders Grimm in hun verzameling "Kinder- und Hausmärchen" gepubliceerd onder de titel "Tischlein deck dich, Ezel streck dich, Knüppel aus dem Sack". In de oorspronkelijke versie brengen de jongens om beurten een leugenachtige geit die kan spreken naar een stuk grasland, maar wanneer hun vader de geit 's avonds vraagt of de jongens de geit genoeg hebben laten grazen, liegt de geit dat ze nog steeds honger heeft. Daarop worden de jongens het huis uitgezet. Vooral de Vlaamse en Duitse versies van het sprookje bevatten deze inleiding.

In een alternatieve versie van het verhaal, afkomstig van de Britse eilanden, is er niet sprake van drie zoons, maar van één zoon. Hij gaat op pad om geld te verdienen om zo te kunnen trouwen met de liefde van zijn dromen. Tussen het verkrijgen van de verschillende objecten door keert hij steeds terug naar huis, maar blijkt daar aLichtgeraakt, die knuppel. -|- Foto: Bram Elstak © het WWCW 2005angekomen over een waardeloos prul te beschikken, omdat de waard van de herberg waar hij overnacht net als in de Grimm-versie zijn spullen omruilt. In de Britse versie komt de jongeman echter zelf achter het bedrog, en laat de waard afranselen door de knuppel tijdens zijn laatste bezoek. Uiteraard trouwt hij uiteindelijk zijn lief. Deze versie van het sprookje is in 1889 gepubliceerd door Joseph Jacobs in zijn “English Fairy Tales”. Het is een zogenaamde “Jack Tale”, een reeks sprookjesachtige vertellingen rond de jongeman “Jack”, waartoe bijvoorbeeld ook “Jaap en de Bonenstaak” behoort

Het sprookje in de Efteling
‘Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je’ is sinds 1956 aanwezig in de Efteling. Dat jaar werd de toverezel onthuld op het Anton-Pieckplein (bij Het Witte Paard). Deze ezel werd in 1984 verplaatst naar het Herautenplein, waar hij nu nog altijd staat. Bij inworp van dertig eurocent (vroeger: vijf guldencent), weerklinkt een stem die zegt: "Ezeltje, strek je!", balkt de ezel, gaat de staart van het muildier omhoog en wordt een munt losgelaten. De munten bevinden zich in een reservoir in het voetstuk waarop de ezel staat, en worden via de linker voorpoot naar boven gebracht. De munten die je van de ezel krijgt zijn zogenaamde Efteling-dukaten. Tot in 2000 waren alle Efteling-dukaten voorzien van een jaartal van uitgifte. Vanaf 2001 verdween het jaartal, naar verluidt omdat "het moeilijk bleek per jaar in te schatten hoeveel munten precies nodig waren. De afgelopen jaren bleven we telkens met een voorraad zitten," aldus woordvoerder Henk Groenen. Tijdens het jubileumjaar 2002 distribueerde de ezel oude munten met oude jaartallen. Op de achterkant van de dukaten staat een afbeelding van het oude Efteling-wapenschild, op de voorzijde is een sprookje of sprookjesfiguur afgebeeld. Er zijn tien verschillende munten, met afbeeldingen van het kasteel van ‘Doornroosje’, ‘Klein Duimpje’, een elfje van ‘De Indische Waterlelies’, een heks op haar bezem, ‘Roodkapje’, ‘De Papegaai’, ‘Ezeltje Strek Je’, Het ganzenhoedstertje, de vliegende fakir en de Kleine-Boodschapkabouter. Het ezeltje is technisch een ontwerp van Peter Reijnders; het uiterlijk is gebaseerd op originele tekeningen van Anton Pieck.

Ezeltje-strek-je! -|- Foto: Bram Elstak © het WWCW 2005

Tot aan het eind van seizoen 1998 hing in het Sprookjesmuseum op het Herautenplein de knuppel uit het sprookje achter tralies met vier sloten, met ook nog eens een zware gevangenisbal aan het uiteinde. Op een bordje aan de muur stond de waarschuwing: "Is er iets met Uw geweten loos, dan wordt dees’ knuppel boos." Wie de knuppel aan probeerde te raken werd, mits de tralies en muur tegelijk vastgepakt werden, getrakteerd op een knuppel die kwaad werd in zijn kooi en hevig begon te bewegen. De knuppel hing hier vanaf 1963. In 1965 werd de beweging toegevoegd; een idee van Dré Broeders die ook het triggermechanisme bedacht. In 1999 verdween de door Anton Pieck ontworpen knuppel uit het Sprookjesmuseum en kreeg hij een nieuwe plaats in de entreehal van de nieuwe Herberg de Ersteling, die op het Herautenplein werd gebouwd naar een ontwerp van Henny Knoet. Ook de zak waar de knuppel in dient opgeborgen te worden is in het halletje te zien. Deze herberg was oorHet uithangbord  van de herberg -|- Foto: Marco van Erp © het WWCW 2005spronkelijk voor het seizoen 1986 gepland (en stond al op het plattegrond van 1986 getekend met de vermelding "in planning") maar werd uiteindelijk in de winter van 1998-1999 gerealiseerd en voor het eerst aan het publiek voorgesteld op 9 april 1999.

De herberg is een pittoresk gebouw met een rieten dak in de zuidhoek van het Herautenplein. In de gelagkamer biedt een dubbele deur uitzicht op het privé-vertrek van de oudste kleermakerszoon, die achter het wondertafeltje heeft plaatsgenomen. Aan zijn voeten ligt een hond die zich warmt aan de nog nasmeulende as in de open haard en achter de deur gluurt de oneerlijke waard af en toe de kamer in, om meer te weten te komen over het wondertafeltje. Het geheel is een ontwerp van Henny Knoet, die ook het verhaal schreef, dat opgenomen werd door Dennis Bots en voorgelezen werd door acteur Pieter Lutz. Het verhaal dat nu wordt afgespeeld is overigens ongeveer de helft korter dan het verhaal dat in april 1999 werd gebruikt. Omdat te weinig bezoekers bleven staan om het hele verhaal uit te luisteren en dus het prachtige Pepper's Ghost-effect misten van de zelfdekkende tafel, werd het verhaal in mei 1999 ingekort en heropgenomen. Sindsdien is het effect ongeveer één keer per twee minuten te zien.

Net zoals bij de ‘De Chinese Nachtegaal’ en ‘Sneeuwwitje’, de twee andere sprookjes die in 1999 respectievelijk werden toegevoegd en uitgebreid, wordt ook in Herberg de Ersteling gebruik gemaakt van geureffecten. In de herberg ruikt het overal heerlijk naar kaneel. De naam van de herberg is overigens een verwijzing naar het woord waar de naam "Efteling" vandaan komt.

Soms is het maar wat fijn dat je kunt schuilen in een mooie herberg. Zoals tijdens semi-tropische hoosbuien. -|- Foto: Friso Geerlings © het WWCW 2005Het sprookje van "Tafeltje dek je, Ezeltje strek je" is opgenomen in het sprookjesboek van de Efteling "Sprookjes van de Efteling", voorzien van tekst van Martine Bijl en tekeningen van Anton Pieck. Je vindt het sprookje ook op CD op het eerste album met Efteling-sprookjes (CNR 100.388-2). In de Wonderlijke Efteling-show die in 2002 in première ging, is ‘Tafeltje Dek Je, Ezeltje Strek Je’, samen met ‘De Gelaarsde Kat’, één van de twee sprookjes die ten tonele worden gebracht. Het sprookje in de show wijkt echter sterk af van de versie in het Sprookjesbos; zo heeft de kleermaker geen drie zonen, maar een zoon en een dochter, worden de tafel en de ezel niet omgewisseld door een waard van een herberg, maar wordt de tafel gestolen door een dief en moet de ezel hooi worden gevoerd om te kunnen presteren. Er is al helemaal geen sprake meer van de Knuppel-uit-de-zak. De nieuwe series luistersprookjes van ReDi Entertainment bevat het sprookje ook, en wel op CD 2. De TV-serie “Sprookjes” besteed ook een aflevering aan ‘Tafeltje Dek Je’. Het sprookje is te vinden op de tweede DVD, en is één van de mooist uitgevoerde vertellingen in de reeks.

Ansichtkaart 'Natuurpark de Efteling' - Ezeltje-strek-je in de speeltuin -|- Scan: Friso Geerlings © het WWCW 2005

 

 

© 1998 - 2005 Het Wondere Wereld Web / Het Wonderlijke WC Web | teksten: Erwin Taets, Friso Geerlings en Paul Melssen