Was het u reeds bekend dat...

...de muts die de keizer van China draagt in de tv-serie “Sprookjes” ook in het decor te vinden is? Het rode hoofddeksel ligt naast het bed van de keizer, net voor de gordijnen waarachter zijn “goede en slechte daden” zich vertonen.


...de animatronic van de Dood, die als Pepper’s Ghost reflectie te zien is op het bed van de keizer, geplaatst is in de met bollen gedecoreerde “kist” midden in de publieksruimte van het sprookje?


...er in de paleistuin een koe rondloopt? Helemaal aan het eind van de voorstelling van 'De Chinese Nachtegaal' is, tussen het zachte gefluit en gefladder van de vogels in de paleistuin door, ineens het luide geloei van een koe te horen. Het geloei is overigens alleen in de Efteling zelf te horen en niet op Efteling CD 1, die een opname van het verhaal van het sprookje bevat.

Toen de keizer van China over de nachtegaal hoorde, gebood hij een dienaar op zoek te gaan naar de vogel en hem uit te nodigen op het paleis, zodat de nachtegaal zijn liedjes kon zingen voor de keizer en de hele hofhouding. Toen het kleine vogeltje begon te zingen was de keizer zo ontroerd dat hij hem zijn gouden pantoffel om de nek wou hangen, maar de vogel weigerde deze eer: "Ik heb uw tranen gezien, majesteit, en dat is uw grootste geschenk."

Op een dag ontving de keizer een pakje van de keizer van Japan waarop geschreven stond: "Nachtegaal." In het pakje zat een gouden nachtegaal, bezet met diamanten, robijnen en saffieren. Er zat een sleuteltje bij en als je de vogel opwond, dan klonk een prachtig deuntje. De keizer van China was zo blij met dit geschenk dat hij meteen de hele hofhouding samenbracht om te luisteren. Hij liet de namaakvogel ook duetten zingen met de echte nachtegaal, maar die was gauw verveeld: de gouden nachtegaal kon maar één lied zingen en dat zong dit steeds weer opnieuw. De echte nachtegaal vloog dan ook weg, diep de tuinen in.

"Niet erg," vond de keizer, "de mooiste vogel hebben we nog." En daarop mocht de gouden vogel weer spelen, nacht na nacht, in dat schitterende porseleinen paleis. Tot ineens "prrr" en "tzsssk" en "wzzzz" klonk en de vogel stilviel. Hij was gebroken. Het werd akelig stil in het paleis. De keizer liet de vogel repareren maar de mechaniek was zo versleten dat de vogel slechts één keer per jaar meer mocht optreden. Daarop stuurde hij weer z'n dienaar het bos in, om de echte nachtegaal te halen. Maar de nachtegaal wou niet meer naar het paleis komen. Niet veel later werd de keizer ernstig ziek. Heel het land was bedroefd, want alle mensen hielden veel van hun keizer. In het paleis werden overal tapijten gelegd zodat het drentelen van de bedienden de zieke keizer niet zou storen.

De keizer, alleen in zijn kamer, kon ’s avonds nauwelijks nog ademen. Het was, alsof er iets op zijn borst drukte. Toen hij de ogen opsloeg, zag hij dat de dood al op zijn borst zat. Hij droeg de gouden kroon van de keizer, zijn sabel, en het prachtige vaandel. Achter de fluwelen gordijnen het keizerlijk bed doken allerlei geesten en vreemde gezichten op; ze vertelden hem van zijn goede en slechte daden tijdens zijn leven, en ratelden maar door elkaar voort. “Maak muziek! Breng de Chinese trom!”, stamelde de doodzieke keizer die dit alles niet wilde horen. Maar het mocht niet baten. Tot, plots, vanaf een hoge tak in de paleistuin bij het raam van ’s keizers slaapkamer, de échte nachtegaal klonk. Hij zong zo mooi als altijd, en wist zelfs de dood ter verleiden tot het teruggeven van de kroon, het sabel en het keizerlijk vaandel. De nachtegaal zong voor de dood over een kerkhof, met witte rozen en groene velden tussen de graven. De dood ging zo verlangen naar die plek, dat hij oploste in mist en wegzweefde uit het raam.

De keizer wist niet hoe hij de nachtegaal moest bedanken. “Uw dank is niet nodig,” sprak de nachtegaal, “want ik heb immers uw tranen gezien, en dat is meer dan dank genoeg.” De dienaren van de keizer kwamen ’s morgens zijn kamer in, rekenend op de dood van hun vorst. Verrast keken ze op, toen deze hen begroette met een stevig: “Goedemorgen!”.

De oorsprong van het sprookje
"De keizer van China is een Chinees." Met deze veelgeciteerde zin begint het sprookje van De Chinese Nachtegaal dat geschreven werd door de Deense schrijver Hans Christian Andersen. Het verschilt van vele van de andere sprookjes in het Sprookjesbos in dat het niet het resultaat is van een vaak eeuwenlange mondelinge traditie, maar ontstaan is uit de verbeelding van één schrijver op één bepaald moment. Andersen (1805-1875) publiceerde in de loop van zijn leven 156 sprookjes die hij steeds in kleine bundels van vier uitgaf. Zijn bekendste sprookjes zijn onder andere ‘Het Lelijke Jonge Eendje’, ‘De Zeemeermin’, ‘De Rode Schoentjes’, ‘Het Meisje met de Zwavelstokjes’, ‘De Prinses op de Erwt’, ‘De Nieuwe Kleren van de Keizer’, ‘Het Standvastige Tinnen Soldaatje’ en ‘De Tondeldoos’. Overigens staat het sprookje in veel Andersen-bundels onder de titel “De Nachtegaal”. Dat het geheel zich in China afspeelt, blijkt dan slechts uit het sprookje zelf.

Andersen droeg het sprookje op aan Jenny Lind, een beroemde Zweedse operazangeres van zijn tijd. Ze stond om haar buitengewoon mooie stem in heel Europa bekend als “De Zweedse Nachtegaal”.

Het sprookje in de Efteling
‘De Chinese Nachtegaal’ was één van de tien sprookjes toen het Sprookjesbos zijn poorten opende op 31 mei 1952. Op de plaats waar nu Draak Lichtgeraakt zijn schat bewaakt, zat toen op een tak de Chinese nachtegaal, ontworpen door Anton Pieck. Onder de vogel was een grote rotspartij, omgeven door een gracht. Tussen de rotsen groeiden rode, blauwe en gele bloemen die opengingen, zoals ‘De Indische Waterlelies’, wanneer de nachtegaal begon te zingen. Peter Reijnders had hiervoor een mechanisme bedacht met voetballen waar met een pneumatische pomp lucht in gelaten werd. Er was lang en hard gewerkt aan het sprookje, en het mechanisme werd ontelbare keren veranderd, maar steeds opnieuw ging het effect de mist in. "Het sprookje zat constructief niet zo goed in elkaar en zorgde keer op keer voor storingen en verwarring," vertelt Ton van de Ven in een interview. "In overleg met Anton Pieck besloten wij destijds om de Chinese nachtegaal te verwijderen. Op het muurtje tekenden we de draak, zoals die er nu nog staat." Dat gebeurde in 1979. De kronkelige tak waarop vroeger de Chinese nachtegaal zat is er echter nog steeds, en als je goed kijkt kun je hem nog steeds tussen de vele planten door zien steken.

In 1999 werd in de Siertuin van het Sprookjesbos het kasteel van de keizer van China gebouwd. Het schitterende paleis, naar een ontwerp van Ton van de Ven, is opgevat als een groot ommuurd gebouw met een hoge toren met errond een Chinese tuin met rotspartijen, seringen en watervallen. Het paleis is één van de imposantste gebouwen van het hele Sprookjesbos. In het paleis is de kamer van de keizer te zien; in ongeveer vijf minuten wordt het verhaal verteld (door Angelique de Boer) en uitgebeeld. Hiervoor werden animatronics ontworpen van de zieke keizer, twee dienaren en de Dood, die als een Pepper's Ghost tijdens de voorstelling op de keizer wordt geprojecteerd. Er wordt bovendien op een prachtige wijze gebruik gemaakt van licht- en windeffecten. Naast het bed van de keizer staat de gouden nachtegaal, op een tamarindetak boven het publiek zit de echte nachtegaal (die pas zichtbaar wordt aan het eind van de voorstelling). Eén van de mooiste details zijn de kleine bloempjes, in de paleistuin, die opengaan wanneer de echte nachtegaal begint te zingen. Een treffende hommage aan de oorspronkelijke uitvoering van dit sprookje. Andere subtiele details zijn helaas notoir defect; zo bevatten de lampions in de tuin van de keizer eigenlijk een prachtig effect van rondfladderende motjes.

Dit sprookje was één van de drie sprookjes die in 1999 aan het Sprookjesbos werden toegevoegd. Tot in 1998 stond in het Sprookjesmuseum op het Herautenplein de gouden nachtegaal uitgestald, maar die werd aan het begin van het seizoen 1999 uit het museum weggehaald (de gouden nachtegaal die vroeger in het museum stond en de gouden nachtegaal die nu in de kamer van de keizer staat zijn echter niet dezelfde). Sinds eind 2004 is de oude nachtegaal gelukkig weer te bewonderen in zijn oorspronkelijke vitrine in het Efteling-museum aan het Anton-Pieckplein.

Het sprookje is opgenomen in het sprookjesboek van de Efteling "Sprookjes van de Efteling", voorzien van tekst van Martine Bijl en de tekeningen van Anton Pieck die gebruikt werden voor de eerste versie van het sprookje in het Sprookjesbos. Je vindt een hoorspelbewerking van het sprookje ook op CD op het vijfde album met Efteling-sprookjes (CNR 100.392-2). De originele opname van het verhaal uit het Sprookjesbos, voorgelezen door Angelique de Boer, vind je terug op de CD "Mooiste Muziek van de Efteling ― deel 1". Het sprookje is ook te vinden op de derde DVD met de afleveringen van de TV-serie “Sprookjes”. Bij het opnemen van deze aflevering is erg goed gebruik gemaakt van de decors van het sprookje in de Efteling. De acteur die de keizer speelt, beleeft zijn bijna-sterfscène zelfs in het bed waar normaal de animatronickeizer ligt.